Santiago de Ois: 2012

NOVE DÍAS

Iamos chegando aos poucos, antes de que caeran as primeiras gotas. O primeiro trono que soaba ao lonxe era coma unha sinal. Saíamos das nosas casas, deixabamos o que estabamos a facer: a televisión, a lectura baixo a sombra da maceira, a sesta obrigada, o paseo na bici e, ás escapadas saíamos da casa e corriamos todos ata a palleira de Maraño.
Chegabamos ansiosos, sabendo que nos esperaban duas horas emocionantes. Os últimos chegaban xa mollados saltando entre as pozas, baixo a chuvia. Os veraneantes da cidade estreando as katiuskas compradas a propósito para esas tardes de choiva na aldea. Os da aldea con sandalias ou praieiros. Eles non sentían os pés mollados. Xa estaban afeitos.
Os tronos ianse achegando, mentras o ceo se oscurecía rapidamente. Cando xa estábamos todos, empezabamos a contar despóis de cada lóstrego: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7...ata que o trono resoaba.¡¡A sete kilómetros, a tronada está a sete kilómetros!!berrábamos coma tolos. Aquela fórmula máxica repetíamola ano tras ano e ensínabamoslla aos novos pequechos que ese verán integrabanse no grupo. "É moi sinxelo, dende que alumea o lóstrego ata que se escoita o trono contas paseniño e cada número é un kilómetro". Creíamos nela como unha fórmula matemática infalible.
Eramos un bo fato de cativos. Algúns contaban chistes e facían paisadas, ises serían titiriteiros. Outros cantaban e ensaiaban os pasos de baile para a verbena da festa do patrón. Ises serían artistas. Outros poñíanse debaixo do canalón da auga e mollaban a cabeza ou mesmo bebían daquela auga turbia, ises serían fontaneiros. Outros adicabanse a arranxar as pedaletas e engraxar as cadeas das bicis, eses ian para mecánicos.... Outros aproveitando a escuridade da palleira contaban contos de medo. Esos serían escritores frustrados que terminarían escribindo contos para a familia.
Cada vez eran menos os números que nos daba tempo a contar entre lóstrego e trono. A choiva arreciaba. Ata que chegaba aquel forte que nos collía por sorpresa a todos en deixabanos sen respiración. Nese momento calaban os contos, as cancións, os chistes, os pasos de baile. Nun momento todo quedaba en suspenso, parabase o tempo. O ruído exordecedor e a luz cegadora caía sobre todos nos. E así un tras outro durante un bo anaco. Pouco a pouco, ían distánciandose de novo a luz do lóstrego do ruido do trono, e todos volvíamos ás risas e aos contos. A Choiva ía escampando,e o sol volvía a resplandecer aínda moi alto. As nubes, aquelas nubes grandes, altas, cumios de nubes que chamábamos castelos ían alonxandose. Marchaban cara a outra aldea para que outros nenos se xuntaran noutra palleira nunha tarde de verán.
Saíamos do noso refuxio. O sol volvía a quentar, pero xa non era o calor abafante da mañá, senon un calor agarimoso, que se agradecía despóis da frescura da tronada. Voltábamos para a casa. A aboa rifábanos:¿ónde estívestedes condenados de cativos? ¿vides mollados? Cambiade o calzado que os peores catarros collense polos pés. Candos veñan os vosos pais o venres, xa veredes".
Voltabamos cos pes secos e tomando unha boa merenda que compartíamos e cambiabamos cos amigos, respirando ese aire cheo de perfumes gloriosos que arrecendían da herba e das flores molladas. A aldea volvía a cobrar vida, saían os homes a facer os seus traballo interrumpidos pola choiva, as mulleres a falar nas portas das casas, os nenos para os prados para que as vaquiñas pacesen nesa herba fresquiña. Quedaba aínda moita tarde de sol. Os días eran longos. Sabíamos que mañá tiñamos outra cita no mesmo sitio e case seguro a mesma hora. Tódolos anos repetíamos o mesmo cando saíamos da palleira despóis da tronada: "Ata mañá. Lembrade que son nove días". Daba igual que algún ano fosen dous, ou catro ou dez. Diso sempre nos esquecíamos, pero o que sempre lembrábamos, ano tras ano, era de que sabiamos que sempre que viña un día de tronada no verán, habían de vir oito máis seguidos. Era así, sempre fora así. Aprenderanolo os vellos, nun tempo en que os nenos aínda aprendían dos maiores.
Tamén esqueciamos dun verán a outro que, según ian pasando os días a emoción do primeiro día de tronada ía menguando ata chegar a ser case unha obriga aburrida, pero.... só eran nove días. ¿e qué eran nove días nun verán de infancia que duraba eternamente? Tiñamos moitos días por diante, tiñamos un longo verán por diante. Tiñamos unha vida por diante.

A casa de Golpe é un edificación do século XVIII e está situado no lugar do Casal na nosa parroquia de Santiago de Ois. A súa propitaria é Paca, viúva de Luis Golpe.

A CASA TRADICIONAL GALEGA

A casa galega non era tan só o conxunto de construcción destinadas á vivenda. A casa estaba formada polas terras, a vivenda, as construccións destinadas ás diversas actividades e os membros da unidade familiar que traballaban e vivían nela. Cada casa tiña , e ten , o seu alcume polo que era coñecida e que identificaba tamén aos seus habitantes.

As casas tradicionais do noso concello correspóndense coa tipoloxía da "casa das agras coruñesas" que está presente nunha ampla rexión situada entre o mar e as serras occidentais. A maioría son casas con sobrado que dispoñen de dous andares.

A planta baixa ou terrea dispón dun corredor que vai de porta a porta, da eira ao corral. A un lado deste corredor atopamos a cociña e a outro as cortes do gando e as escaleiras que levaban ao primeiro andar. A casa galega era unha casa aberta, a única dependica pechada era o sobrado.

Na cociña atopabase a lareira, coa boca do forno cara a ela, coronada pola cambota que recolle o fume cara a chimenea. Arredor da lareira desenvolviase unha boa parte da vida familiar: cociñar, quentarse, recibir as visitas, parolar.... Nesta dependencia atopábase o mobiliario preciso para os trebellos de cociñar e o enxoval: a mesa e bancos, que nalgún caso eran de levantar, a artesa e o fregadeiro onde se situaba a única fiestra da cociña. Moitas veces comunicada coa cociña atopábase a bodsega.

As cortes ocupaban unha boa parte desta planta baixa e nela estabsan as vacas e as ovellas. Normalmente, os porcos, os cabalos ou mulos tiñan un cortello aparte, As cortes comunicabanse co corredor central mediante unha especie de fiestras, as comedeiras polas que se alimentaban os animais. O gando proporcionaba calor aos cuartos de durmir que se atopaban no sobrado.

As escaleiras que que daban ao sobrado normalmente desembocaban nunha sala que tamén facía de distribuidor para acceder aos cuartos de durmir. Esta sala utilizábase para xantar os días de festa, poñíase o leito cando había algún invitado, facíase o velorio dalgún morto e era o lugar onde traballaban as costureiras cando era precisa a súa labor na casa.

A CASA DE GOLPE

Tanto en Santiago de Ois como nos reus arredores podemos atoparnos coa tipoloxía de casas que acabamos de describir. Pero quero fixarme nunha que pola súas dimensións é unha boa representación do que deu en chamar en tempos pasados "casa grande".

É, coma dixen antes, unha edificación do século XVIII, e está situada no lugar do Casal..

A súa entrada principal da ao camiño do Casal. A porta exterior, de madeira de castaño sen nengún tipo de adorno, pero de un considerable grosor é de dúas follas, e da paso a un amplo patio cuberto con dúas portas aos lados, que antigamente comunicaban cas cortes dos cabalos, xa que neste tipo de casas sempre había cabalos ou mulas como medio de transporte.

Outra porta da casa comunica este patio coa vivenda en sí, a través dun amplo comedor. Ao fondo deste corredor outra porte comunica a vivenda coa eira, reproducindo así a típica construcción das casas de aldea con dúas entradas enfrontdas. A un lado do corredor, a coiña, e ao outro o lugar onde estaban as cortes das vacas, e as escaleiras que soben ao piso. No corredor hai unhas pedras sobresaíntes e que se usaban para pousar as sellas de auga e para colgar ferramentas de traballo.

A cociña da casa de Golpe, cham a atención polas súas dimensións. Reproduce o deseño típico, cunha gran lareira, un vertedoiro e unha zona de comedor, na que hai un antigo chinero restaurado, onde antigamente se gardaba a louza. O que máis impresiona é a lareira, toda ela de sillería ben coidada, levantada do chan da cociña unhos sesenta ou setenta centímetros para faciliar o traballo das cociñeiras, pois nela era onde se facía a comida, en potes colgados das gramalleiras ou ben en cacharros pousados nos tres pés. Esta lareira conta con unha columna de granito de dimensións considerables como apoio da cambota. Ao arredor da lareira, dous bancos, tamén de castaño, serían de asentos onde os da casa e algúns veciños se quentaban nas longas noites de inverno. Nun lateral, a boca do forno para cocelo pan. A estructura do memso pode verse desde o exterior, nun lateral da gran cheminea.Al carón da lareira, o vertedoiro de granito, presidido por unha fiestra de madeira.

No extremo da cociña unha porta comunica coa bodega. Nun primeiro paso atopamos un saleiro de considerables dimensións, feito de pedra do país, hoxe en día algo desfeito pola salitre, e de seguido a bodega, onde se almacenaban as patacas, as barricas do viño da colleita propia. Destaca sobre todo, o lagar, onde se espremían as uvas. Non creo que quede non xa na nosa aldea, se non en todo o concello, un lagar de estas características, con un fuso de madeira ben codado e unha gran viga de castaño de grandes dimensións. Ata hai pouco tempo, o lagar aínda prestaba o seu servicio.

A construcción desta casa destaca polo grosor dos seus muros, tanto exteriores como interiores, todos eles de pedra de granito ben traballada. Desde fora, destaca a gran cheminea que coroa o tellado nun lateral, xusto enriba da lareira, o que nos pode dar unha idea das dimensións desta.

Na fachada sur, a que da á eira, pode adiviñarse pola disposición das pedras que conforman a parede a existencia dunha antiga solaina.

Chama tamén a atención o alero que bordea todo o tellado, feito en granito.

No interior da casa sobresae a conxunción da pedra e a madeira sobre todo de castaño. As división dos cuartos están feitas a base de paredes de pedra con un grosor aproxinmado duns oitenta centímetros. As estancias son moi amplas e coma signo de distinción destaca a existencia dun primitivo servicio hixiénico, único por aquel entonces nunha casa deste tipo, composto por un oco pra facer as necesidades fisiolóxicas. A conducción desta evacuación realizábase por unha canalización de pedra incrustada nada parede exterior.

Unha das dependencias desta casa foi utilizada durante varios anos como escola. A ela os nenos e nenas das parroquia accedían por unha escaleira exterior feita en pedra do país. A estancia, de amplas dimensións, atopábase nun extremo da edificación principal, comunicada interiormente con esta e nun plano lixeiramente superior.

O conxunto complétase con un hórreo de pedra e madeira, con tellado de dúas augas, e sen nengún tipo de adorno, e con un pozo de auga dos chamados artesáns coroado por un arco do que pendura unha roldana pla que baixaba e subía o caldeiro.

Destacan na casa as ferraxes das portas, feitas por man de ferreiro, así como as caravillas e pechaduras. Cada fiestra conta con dous paradors de ferro oc fin de suxeitalas cando están abertas e asegurads contra o envite do aire. Tamén existen un vetanucos abertos nos muros exteriores para a ventilación das cortes dos animais, perfectamente enmarcadas con pedras ben traballadas.